به گزارش سرویس سیاسی پایگاه اطلاع‌رسانی وسائل؛ کتاب «هرمونتیک و اجتهاد در فقه سیاسی » به قلم حجت‌الاسلام والمسلمین سیدکاظم سیدباقری، توسط پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامیِ دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم(پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی) منتشر گردیده است.
پایگاه اطلاع‌رسانی وسائل در راستای اهداف خود در جهت ترویج و بسط مباحث فقه حکومتی، معرفی آثار نگاشته شده در این زمینه را که دربرگیرنده حوزه‌های مختلف سیاست، اجتماع، اقتصاد و ... باشد را در دستور کار خود دارد. پیش از این کتب متعددی در همین پایگاه معرفی گردیده است. در این گزارش، معرفی مبسوط کتاب ذکر شده تقدیم خوانندگان عزیر می‌گردد.
توصیف کتاب
اثر حاضر محصول تلاش فکری پژوهشگر فرهیخته حجت‌الاسلام دکتر سیدکاظم سیدباقری با هدف بررسی مناسبات هرمونتیک و اجتهاد در فقه سیاسی نگارش یافته است.
شناخت و فهم سنجیدۀ روش‌های جدید و بازخوانی، بازسازی و بازفهمی روش‌های بومی در مقایسه با روش‌های جدید، امری بایسته است. این اثر تلاش دارد تا در رویکردی مقایسه‌ای به افق‌های مشترک و افتراق اجتهاد و هرمنوتیک بپردازد و با بررسی مناسبات اجتهاد با دشواره‌های مرتبط با هرمنوتیک، زوایای پیدا و پنهان و ضعف و قوت آن را نشان دهد. پویایی و تحول‌آفرینی در استنباطات سیاسی ـ اجتماعی و فهم روزآمد از متون دینی همراه با اصالت از ویژگی‌های اجتهاد است که شاید بتوان به تأثیر آن در روش اجتهاد، اهتمام ورزید.
اجتهاد به عنوان روشی برخاسته از دانش اصول فقه، در پویایی و پایایی فقه سیاسی شیعه، نقش اساسی داشته و دارد. تعامل و ضرورت مفاهمه، با دنیای جدید و روش‌های نو در علوم انسانی، پرسش‌هایی بی‌شمار پیش روی آن نهاده است. شاید ظرفیت‌ها، گشایش‌گری‌ها، توانمندی‌ها یا کاستی‌های این روش، در مقایسه با روش‌های جدید، برآمده و شناخته شود. فقه سیاسی با توجه به روش اجتهاد که فرایند تشخیص حکم و شناخت آن را در خود دارد، گاهی با فهم متن، گاهی با عمل و گاه با تقریر فعل سیاسی روبروست؛ بنابراین از این منظر با نحله‌های مختلف هرمونتیک و مسائل نظری بسیاری نسبت دارد و می‌توان از مبانی روشی اجتهاد و هرمونتیک، وجوه هرمونتیکی اجتهاد شیعی، فقها و فرایند فهم متون دینی، تأثیر هرمونتیک بر اجتهاد، ظرفیت‌های هرمونتیک برای تقویت اجتهاد، اجتهاد و هرمونتیک به مثابه روش و نظریه، توانمندسازی روش‌های جدید با اجتهاد و در نهایت از امکان یا امتناع هرمونتیک اسلامی سخن به میان آورد.
این اثر ارزشمند، با توجه به بایستگی‌ها و بازشناسی راه‌گشایی روش‌های بومی ـ اسلامی به ویژه روش اجتهاد، سامان یافته است. این نوشته که به صورت مجموعه نشست‌ها و مقالات است، در قالب یک مقدمه، دو فصل و هفت گفتار تلاش دارد تا ضمن بررسی مقایسه‌ای افق‌های مشترک و افتراق اجتهاد و هرمونتیک به مناسبات اجتهاد با پرسش‌ها و دشواره‌های مرتبط با هرمونتیک و مسائل نظری آن، زوایای پیدا و پنهان و ضعف و قوت آن را نشان دهد، تا شاید بتواند گشاینده ساحت‌های نو پیش روی پژوهشگران فقه سیاسی باشد.
ساختار کتاب:
کتاب از دو فصل تشکیل یافته است:
فصل اول: اجتهاد و هرمونتیک، پیوند یا گسست؟ می‌باشد که شامل سه گفتار می‌باشد. گفتار اول: اجتهاد و هرمونتیک، نگرش کلی؛ گفتار دوم: تعامل اجتهاد و هرمونتیک، تلاشی برای رسیدن به فهم جامع؛ گفتار سوم: فهم هرمونتیکی و فهم اجتهادی.
فصل دوم: نسبت‌سنجی اجتهاد با برخی از نحله‌های هرمونتیک می‌باشد. گفتار اول: نسبت هرمونتیک اجتهادی با دیگر نحله‌ها؛ گفتار دوم: بررسی رابطه اجتهاد و هرمونتیک کلاسیک؛ گفتار سوم: بررسی تطبیقی اجتهاد و هرمونتیک اسکینر و در نهایت گفتار چهارم: نسبت‌سنجی میان هرمونتیک فلسفی و اجتهاد در فقه سیاسی.
در گفتار اولِ فصل اول که حاصل نشست علمی است؛ دکتر سیدصادق حقیقت بحث خود را با عنوان «اجتهاد و هرمونتیک، نگرش کلی» با توجه به این پیش‌فرض‌ها آغاز کرده است که علوم انسانی دارای ویژگی‌های چون ارادی بودن جهان انسانی در برابر موجبیتِ علوم طبیعی و آگاهی در پدیده‌های اجتماعی است. این علوم با دنیای خاص ارزش‌ها پیوند دارند و بدون اطلاع از این ارزش‌ها قابل فهم نیستند. فهم و ادراک آنها مشکلاتی دارد و شناخت واقعیت حیات انسانی بدون در نظرگرفتن متن یا مجموعه امکان‌پذیر نیست.
در گفتار دومِ فصل اول، که حاصل گفتگو با حجت‌الاسلام علیرضا قائمی‌نیا است؛ ذیل عنوان «تعامل اجتهاد و هرمونتیک، تلاشی برای رسیدن به فهم جامع» تلاش شده با مقایسه دو روش، گنجایش‌های هر یک برای تقویت دیگری بررسی شود و جلوه‌های آن در فقه سیاسی نشان داده شود.
در گفتار سومِ فصل اول، که حاصل نشست علمی است؛ حجت‌الاسلام منصور میراحمدی ذیل عنوان« فهم هرمونتیکی و فهم اجتهادی» تلاش کرده است به این پرسش پاسخ دهد که آیا فهم اجتهادی، هرمونتیکی است یا فهمی متمایز. ایشان همچنین به رابطه میان فهم هرمونتیکی و اجتهادی می‌پردازد و تفاوت‌ها و اشتراک‌های هر یک را بررسی می‌کند.
در گفتار اولِ فصل دوم، که حاصل نشست علمی با حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه تحت عنوان «نسبت هرمونتیک اجتهادی با دیگر نحله‌ها» می‌باشد، این بحث مطرح است که در هرمونتیک فلسفی بحث از چیستی فهم است و هرمونتیک روشی به ما یاد می‌دهد تا به تأویل متن برسیم؛ اما در هرمونتیک اجتهادی، متن، واضع و مفسر هر سه مطرح‌اند. از آنجا که عمده منابع فقه سیاسی، کتاب و سنت است؛ بنابراین هرمونتیک اجتهادی می‌تواند دراین‌باره یاورِ فهمنده باشد.
در گفتار دومِ فصل دوم، با عنوان «بررسی رابطه اجتهاد و هرمونتیک کلاسیک»، حجت‌الاسلام سیدکاظم سیدباقری، نگارنده کتاب به تبیین ظرفیت‌ها و گنجایش‌های این روش در مقایسه با روش اجتهاد در فقه سیاسی می‌پردازد.
در گفتار سومِ فصل دوم که حاصل نشست با حجت‌الاسلام غلامرضا بهروزی‌لک تحت عنوان «بررسی تطبیقی اجتهاد و هرمونتیک اسکینر» می‌باشد، آمده است که در نحله‌های هرمونتیکی، برخی مؤلف‌محور و برخی متن‌محورند که متن بزرگ‌تر از مولف و قابل خوانش‌های بسیار است؛ برخی دیگر زمینه‌گرا یا مفسرمحورند که به موقعیت‌مندی فهم مفسر اشاره دارند و به نسبیت‌گرایی نزدیک‌اند؛ اما گروه‌های نئوکلاسیک مباحثی جدید با رویکردهای مختلف را مطرح کرده‌اند و هرمونتیک اسکینر که متفکری از دهه‌های پنجاه و شصت میلادی است، ترکیبی از نحله‌های مولف‌محور، متن‌محور و مفسرمحور است.
و در نهایت در گفتار چهارمِ فصل دوم، که حاصل نشست با دکتر عبدالوهاب فراتی است، به «نسبت‌سنجی میان هرمونتیک فلسفی و اجتهاد در فقه سیاسی» پرداخته شده است. در این نشست ابتدا درباره خصلت‌های روشی اصول فقه بحث شده است و در ادامه با اشاره به نحله‌های مختلف هرمونتیکی و شباهت‌ها و افتراق‌هایی که در این زمینه وجود دارد، نسبت‌سنجی میان اجتهاد و هرمونتیک فلسفی بررسی گردیده است.
دکتر سیدباقری در پایان کتاب نتایج و یافته‌های خود از مجموع مباحث ارائه شده(مقالات و نشست‌ها) را جمع‌بندی نموده است، که به برخی اشاره می‌گردد:
کتاب هرمونتیک و اجتهاد که به قلم حجت‌الاسلام دکتر سیدکاظم سیدباقری عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نگاشته شده است؛ توسط پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسیِ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در سال 1394 توسط نشر همین پژوهشگاه منتشر گردیده است.
823/حم